حمام کهنه کنگاور
حمام کهنه کنگاور؛ یکی از قدیمیترین حمامهای تاریخی ایران
موقعیت جغرافیایی و تاریخچه
حمام کهنه، که امروزه تحت عنوان حمام توکل شناخته میشود، یکی از مهمترین و قدیمیترین حمامهای تاریخی شهرستان کنگاور در استان کرمانشاه است. این حمام در ضلع غربی معبد آناهیتا و در ضلع جنوبی راسته پالاندوزها، در محله گرگون کنگاور واقع شده است. محله گرگون بهعنوان یکی از مناطق تاریخی کنگاور، مکانی است که بسیاری از بناهای قدیمی و آثار معماری برجسته این شهرستان را در خود جای داده است.
حمام کهنه در گذشته بهعنوان یک مکان عمومی برای شستشو و استراحت مردم در نظر گرفته میشد. این حمام تاریخی، در کنار دیگر آثار باستانی منطقه، یکی از نقاط جالب و قابل توجه کنگاور برای علاقهمندان به تاریخ، معماری و فرهنگ ایرانی است.
معماری و ویژگیهای حمام کهنه
حمام کهنه (حمام توکل) از لحاظ معماری ویژگیهای منحصر به فردی دارد که آن را بهعنوان یکی از نمونههای بارز معماری حمامهای ایرانی در دورانهای گذشته معرفی میکند. این حمام در مقایسه با سایر حمامهای سنتی ایران، دارای طراحی خاصی است که بهطور کامل با شرایط جغرافیایی و اجتماعی منطقه تطابق داشته است.
1. سربینه:
مانند سایر حمامهای سنتی، سربینه (محل تغییر لباس و گرم کردن بدن پیش از ورود به اتاق گرمخانه) یکی از بخشهای اصلی حمام کهنه است. در طراحی این بخش، توجه ویژهای به دمای مناسب و تهویه هوا شده بود. سربینه معمولاً با گنبدهایی ساخته میشد که نه تنها به حفظ حرارت کمک میکرد بلکه نور طبیعی را نیز به داخل فضا میآورد. سربینه حمام کهنه نیز دارای چنین ویژگیهایی است که در گذشته بهعنوان فضایی آرام برای استراحت و آمادهسازی بدن برای ورود به بخشهای دیگر حمام عمل میکرد.
2. گرمخانه:
گرمخانه حمام کهنه که در آن آب گرم برای شستشوی بدن استفاده میشد، یکی از بخشهای مرکزی این حمام به شمار میرود. گرمخانه این حمام بهگونهای طراحی شده که از طریق سیستمهای گرمایشی سنتی مانند کورههای زیرزمینی یا آتشکدهها گرمای لازم را برای ایجاد فضایی مرطوب و گرم فراهم میکرد.
3. خزینه:
این حمام همچنین دارای یک خزینه (استخر آب گرم) بود که در آن افراد میتوانستند برای شستشوی کامل بدن به داخل آب گرم وارد شوند. خزینهها در حمامهای ایرانی، معمولاً با استفاده از سنگهای مقاوم و گچبریهای زیبا تزئین میشدند. در حمام کهنه نیز این ویژگیها وجود دارد.
4. سیستم تهویه و نورگیری:
یکی از مهمترین ویژگیهای حمام کهنه، سیستم تهویه و نورگیری آن است. در طراحی این حمام از پنجرهها، دهانهها و گنبدهای نورگیر برای ورود نور طبیعی و تهویه مناسب استفاده شده است تا هوای داخل حمام از طراوت و تازگی برخوردار باشد.
نقش حمام کهنه در جامعه کنگاور
حمام کهنه یا حمام توکل نه تنها مکانی برای شستشو و بهداشت بود بلکه بهعنوان یکی از مکانهای اجتماعی و فرهنگی در کنگاور شناخته میشد. در گذشته، حمامها در ایران بهویژه در شهرهایی چون کنگاور، به مکانی برای ملاقات و گفتگوهای اجتماعی تبدیل شده بودند. در حمام کهنه، مردم میتوانستند در محیطی گرم و مرطوب، روزانه به انجام کارهای بهداشتی خود پرداخته و در عین حال از تعاملات اجتماعی بهرهمند شوند.
این حمام بهعنوان یکی از مکانهای تجمع مردم، همواره فضایی برای گفتگو، تعاملات اجتماعی و حتی مراسم مذهبی بود. بسیاری از مراسم مذهبی و سنتی در حمامهای قدیمی ایران برگزار میشد که در حمام کهنه کنگاور نیز احتمالاً چنین مواردی رخ میداد.
اهمیت اقتصادی و زیستمحیطی
حمام کهنه علاوهبر نقش اجتماعی و بهداشتی، از جنبه اقتصادی نیز اهمیت داشته است. در زمانهای گذشته، حمامهای عمومی مانند حمام کهنه منبع درآمدی برای مالکان و ادارهکنندگان این فضاها بودند. این درآمد معمولاً از طریق خدماتی همچون شستشوی بدن، ماساژ و دیگر خدمات جانبی بهدست میآمد.
همچنین، حمامهای سنتی مانند حمام کهنه در مدیریت منابع آب و استفاده بهینه از آن نیز نقش داشتند. در طراحی این حمامها، توجه زیادی به مصرف آب و سیستمهای گرمایشی میشد که آب مصرفی بهطور بهینه و در حد امکان به کار گرفته میشد.
وضعیت فعلی و حفاظت از حمام کهنه
امروزه حمام کهنه کنگاور (حمام توکل) در حال حاضر بهعنوان یک اثر تاریخی و فرهنگی در شهرستان کنگاور شناخته میشود، اما متأسفانه بهدلیل گذشت زمان و فرسایش طبیعی، برخی از بخشهای این حمام در معرض تخریب قرار گرفتهاند. از آنجا که این حمام یکی از آثار مهم معماری اسلامی و ایرانی در شهرستان کنگاور است، نیاز به حفاظت و بازسازی این بنا برای حفظ میراث فرهنگی و جذب گردشگران ضروری است.
پیشنهاد میشود که مسئولان محلی و سازمانهای میراث فرهنگی، برنامههایی برای مرمت و احیای این حمام تاریخی در نظر بگیرند تا نه تنها از تخریب بیشتر آن جلوگیری شود بلکه بتوان آن را بهعنوان یکی از جاذبههای گردشگری و فرهنگی مهم کنگاور به بازدیدکنندگان معرفی کرد.