معرفی تپه حصار
تپه حصار یکی از محوطههای باستانی و باارزش ایران است که در جنوب شرق شهر دامغان، استان سمنان، و در نزدیکی ایستگاه راهآهن تهران-مشهد قرار دارد. این تپه که امروزه با گسترش فضاهای شهری در محدوده شهر دامغان قرار گرفته، به عنوان یکی از مهمترین محوطههای باستانی ایران از دوران پیش از تاریخ تا عصر اسلامی شناخته میشود. تپه حصار در شهریور سال ۱۳۱۰ خورشیدی به فهرست میراث ملی ایران پیوست.
تاریخچه و کشف تپه حصار
برای نخستین بار در دوره قاجار و در سفرنامهی سرتیپ هوتوم شیندلر، نام تپه حصار ذکر شده است. شیندلر که از طرف دولت انگلیس مأمور کشیدن خط تلگراف بین بمبئی و اروپا بود، در بازدید از دامغان به این تپه علاقه نشان داد و توصیه کرد که کاوشهای بیشتری در آن صورت گیرد. اما نخستین کاوشهای علمی در تپه حصار توسط ارنست هرتسفلد، باستانشناس و ایرانشناس آلمانی، انجام شد. بعدها، در سال ۱۳۱۲ خورشیدی، اریخ اشمیت از دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا کاوشهای گستردهای در این محوطه انجام داد. اشمیت به دنبال پیدا کردن پایتخت اشکانیان بود، اما در عوض بقایای فرهنگی دوران پیش از تاریخ و همچنین کاخی از دوران ساسانیان را در این تپه کشف کرد.
دورههای فرهنگی و یافتههای باستانشناسی
بر اساس کاوشها و یافتهها، تپه حصار دربردارنده سه دوره فرهنگی است که از دوران مس و سنگ تا عصر مفرغ را شامل میشود. در این تپه، بقایایی از تمدنهای باستانی از ۴۲۰۰ تا ۱۷۰۰ پیش از میلاد به دست آمده است. در طی این دورهها، تپه حصار بهعنوان یکی از مراکز صنعتی و اقتصادی مهم فلات ایران شناخته میشد. از دیگر شواهد بهدستآمده در این تپه میتوان به شواهدی از دوران اسلامی اشاره کرد که شامل بناهای قلعهمانندی است.
یافتههای مهم تپه حصار
کاوشهای انجامشده در این تپه منجر به کشف اشیای متنوعی از جمله سفالهای نخودی و خاکستری منقوش، اشیای فلزی، مجسمههای حیوانی، و ابزارهای کشاورزی شده است. سفالهای مفرغی کشفشده شامل ظروف با نقوش حیوانات شاخدار، کاسههای لولهدار و آبخوریها هستند. همچنین، ابزارهای فلزی مانند دستبندها و سنجاقها که از احیای مس ساخته شدهاند، بهدست آمده است. این یافتهها نشان میدهد که فرآیندهای ذوب و ریختهگری فلزات در جامعه حصار به خوبی انجام میشده است.
کاخ ساسانی تپه حصار
در فاصله حدود ۲۰۰ متری جنوب غربی تپه حصار، بقایای یک کاخ از دوره ساسانیان قرار دارد. اشمیت در کاوشهای خود این کاخ را به دوران پادشاهی قباد اول ساسانی نسبت داد. این بنا به دلیل شباهت با کاخ سروستان، توسط برخی باستانشناسان به اوایل دوره ساسانی و توسط برخی دیگر به اواخر این دوره نسبت داده شده است. مورخان اسلامی از جمله مسعودی نیز از این بنا به عنوان آتشکدهای بزرگ یاد کردهاند که در زمان ساسانیان ساخته شده است.
اهمیت باستانشناسی تپه حصار
تپه حصار از لحاظ باستانشناسی اهمیت زیادی دارد، چرا که در آن گذر از عصر مس و سنگ به عصر مفرغ در فلات ایران بهخوبی مشاهده میشود. همچنین، کشف اشیای متنوعی از دورههای مختلف تاریخی نشاندهنده غنای فرهنگی و تمدنی این منطقه است. به دلیل شواهد گستردهای که از تمدنهای باستانی در این تپه به دست آمده، تپه حصار یکی از محوطههای کلیدی برای مطالعه تاریخ تمدنهای فلات ایران بهشمار میآید.