کلیسای وانک اصفهان
درپی نبردهای نبردهای ایران صفوی و امپراتوری عثمانی بود. سپاهیان صفوی پس از ورود به تبریز به سرعت پیشروی کردند و در مسیر حرکت خود وارد جلفا شدند. دراوایل سده هفدهم میلادی شهری ثروتمند و پر رونق بود که ساکنان ارمنی آن از طریق تجارت کسب درآمد میکردند. مطابق با اسناد و مدارک ارمنی در جلفای قدیم تعداد سه هزار خانه وجود داشته و جمعیت آن پانزده هزار نفر بوده است. ، شاه عباس ایروان را نیز تصرف کرد. همزمان با آن گروههایی از سپاهیان صفوی، در برخی از نواحی غربی ارمنستان و مناطق اطراف دریاچه سوان، بر نیروهای عثمانی برتری یافتند. در جریان این فتوحات و طی یک سال، تعداد ۲۳.۰۰۰ نفر از ساکنان این نواحی توسط سپاهیان صفوی به سوی دشت آرارات حرکت داده شدند. هدف شاه عباس انتقال این جمعیت و اسکان آنها در ایران بود. پس از مدتی، فرمان کوچ آنها از سوی شاه صادر شد و این گروهها در دستههای متشکل به سوی ایران حرکت کردند. بیشتر این مهاجران پس از ورود به ایران در اصفهان اسکان داده شدند. پیروزیهای شاه عباس طی این نبردها سبب شد تا عثمانیان سپاهی قدرتمند را به فرماندهی جغال پاشا برای رویارویی با صفویان به ارمنستان روانه کنند. مقر این سپاه عظیم در ارزروم بود و براساس منابع ارمنی تعداد لشکریان آن رقمی بالغ بر سیصد هزار نفر را شامل میشد. این سپاه به سرعت به سوی مواضع صفویان در ارمنستان پیشروی کرد. در مقابل، شاه عباس تصمیم گرفت عقبنشینی کند و بهمنظور دور نگاه داشتن لشکریان عثمانی از مرزهای آذربایجان و تضعیف توان آنها دستور داد تمام مناطق و نواحیای که در طی نبردهایش متصرف شده بود به ویرانه تبدیل شوند تا لشکریان عثمانی به هیچ پناهگاه و آذوقهای دسترسی نداشته باشند. پیرو فرمان شاه عباس کل این نواحی باید خالی از سکنه میشدند و فرماندهان نظامی و سرداران صفوی موظف بودند ساکنان را وادار به ترک خانههایشان و کوچ به ایران کنند.. ارمنیان پس از استقرار در محله جلفای اصفهان، درصدد ایجاد اماکن اجتماعی و مذهبی خود برآمدند و نخست به ساختن کلیسای وانک، نظیر همت گماشتند.
معماری کلیسای وانک
زمینی که کلیسای وانک درآن احداث شده استنزدیک به 10000 متر مربع است. در این فضا ساختمان ، کتابخانه فضای سبز و باغ وانک است.
کلیسای وانک با خشت خام بنا گردیدهاست. دیوار بیرونی کلیسا با آجر و دیوار درونی آن را با گچ که بر روی آن نقاشی و تزیین شده کارشده است. کلیسا وانک دارای دو گنبد است؛ گنبد کوچک بر روی محل استقرار عامه مردم قرار دارد، و گنبد بزرگ بر روی قسمت مقدم محراب کلیسا ساخته شدهاست. ارتفاه دیوارهای کلیسا در بلندترین نقطه نزدیک به 76 متر است که نشان دهنده عظمت این کلیسا است. هنگامی که وارد کلیسای وانک می شویم دو اتاق زیبا برای پذیرایی ساخته شده است. برج ناقوس در بالای ورودی در سه طبقه ساخته شده است. در طبقه دوم ساعت زیبایی قرار دار که 4 صفحه در چهار طرف قرار دارد. این ساعت زیبا هدیه ماردیروس هوردانانیاناست
نقاشی دیواری کلیسا وانک
هنرمندان ارمنی با الهام از سبک هنر ایرانی و ایتالیایی، داستان های کتاب مقدس انجیل را بر روی دیوارها نقش بستهاند. داستان هایی از آدم و حوا، میوه ممنوعه را می توان در گنبد بزرگ کلیسا به چشم دید. در بخشی از دیوار، داستان زندگی حضرت عیسی(ع) از زمان کودکی تا عروج به چشم می خورد. از دیگر نقاشیهای کلیسای وانک می توان به بهشت و دوزخ، داوری در رستاخیز، آزمودن حضرت مسیح توسط ابلیس و سجده سه پادشاه به حضرت عیسی اشاره کرد. این کلیسا از حیث طلاکاری و تذهیب در میان کلیساهای ارمنیان منحصر به فرد است.
اثار موجود در کتابخانه کلیسای وانک
از جمله آثار بسیار نفیس موزه مجموعه نسخههای خطی آن است که حدود 40 جلد کتاب خطی را شامل میشود، تعدادی از این آثار تورات، انجیل مقدس و کتابهای مذهبی است. این کتاب ها دارای نقاشیها، تذهیبهای کامل و مینیاتورهای متعدد با زندهترین رنگها هنر نقاشان ارمنی را به نمایش میگذارند. قدیمیترین و جالبترین نسخههای خطی این مجموعه عبارت است از انجیلی متعلق به قرن دهم میلادی نوشته شده بر روی پوست و دیگری قرآنی ترجمه شده به زبان ارمنی متعلق به قرن هجدهم میلادی. نمونههائی از تابلوهای گچبری به جا مانده از کاخهای صفوی از دیگر اشیاء گرانبهای این موزه است که حتی در موزه ایران هم کمتر اثری از آنها میتوان یافت. از آثار منحصر به فرد این موزه سیاه قلمی است از چهره حضرت ابراهیم منسوب به رامبر است.مجموعه زیورآلات طلا و نقره، کمربند، قلاب شنل، سینی، انواع جبعه صلیب، عودسوز و ظرف روغن مقدس است که به شیوههای مختلفی مانند مشبک کاری، ریختهگری، ملیله کاری و قلمزنی ساخته و با سنگهای رنگارنگ قیمتی و نیمه قیمتی تزئین شدهاند. آثار چوبی موزه کلیسای وانک شامل انواع ساعت، مبلمان، شمعدان، جعبه، صلیب و تابلوهای منبت کاری است که برجستهترین این آثار سازها هستند. یکی از آثار جالب توجهی که در موزه کلیسای وانک نگهداری میشود، تار موئی است که متعلق به دختری 18 ساله که واهرام هاکوپیان در سال 1974 میلادی جملهای از کتاب عهد عتیق را به زبان ارمنی با قلمی از جنس الماس بر روی آن نوشته است.