مسجد نصیرالملک

مسجد نصیرالملک شیراز از شهرهای جنوبی ایران مهد تاریخ و زیبایی است. شهری سبز و خرم که هموار اسم آن با صدای بلبل و عطر بهارنارنج عجین شده است.

آتار زیبا و منحصر به فردی در این شهر وجود دارد که می توان ساعت ها به تماشای آن ها نشست و از معماری، کاشی کاری، نقاشی و هنر های بکار رفته در آنها لذت برد. یکی از این آثار مسجد نصیرالملک یا مسجد صورتی است. تماشای کاشی‌ها، مقرنس‌‌ها، ستون‌ها و پنجره‌های چوبی با شیشه‌های رنگارنگ این مسجد بسیار لذتبخش‌ است. با پرواز ما همراه بشیم تا این مسجد زیبا آشنا شویم.

تاریخچه:

مسجد نصیرالملک یکی از زیباترین شاهکارهای معماری دوران قاجار است. این مسجد زیبا به دستور  میرزا حسن علی خان ملقب به نصیرالملک ساخته شد. نصیرالملک از اعضای خاندان قوام بود. مسجد نصیرالملک توسط دو تا از بهترین معماران ، میرزا رضا کاشی‌پز و حاج محمد حسن معمار ساخته شد. ساخت مسجد در سال ۱۲۵۵ خورشیدی شروع و ۱1 سال بعد از آن به اتمام رسید. نصیرالملک علاوه بر ساخت مسجد خانه، آب انبارو گرمابه نیز ساخت. این مجموعه در محله گود عربان که در قدیم به محله اسحق بیگ معروف بوده واقع در جنوب خیابان لطفعلی‌خان زند و در نزدیکی شاه‌چراغ قرار دارد.  این اثر در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۵۸ ه‍.ش با شماره ثبت ۳۹۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است. مرمت، حفظ و نگهداری این بنا با رعایت استانداردهای بین‌المللی مرمت آثار تاریخی از سال‌ها پیش آغاز شده و همچنان ادامه دارد. مسجد نصیرالملک به قدری زیبا و باشکوه است که در بسیاری از کتب تاریخی از آن یاد کرده‌اند. در کتاب فارسنامه  ناصری درباره این مسجد چنین نقل شده است: «در استحکام بنیان و سنگ ازاره و ستون‌های سنگی، شبستان و دریاچه ( حوض) و صحن، مانند مسجد مشیرالملک و بلکه اندکی بزرگ‌تر است و بعضی تصرفات تازه در آن افزوده که بر محاسن آن افزوده است». در کتاب آثارالعجم میرزا محمد نصیر فرصت شیرازی نیز درباره مسجد دیدنی نصیرالملک آمده است که:«مسجد حاجی نصیرالملک در محلۀ اسحق بیگ، مسجدی است رفیع‌البنیان و موثق‌الارکان، بنایش نیکو، فضایش دلجو و شبستان رفیع و دو گلدستۀ منیع دارد. دریاچۀ وسطش چون چشمۀ تسنیم و حوض کوثر است و حجرات فوقانی‌اش عرفات جنان را همسر».

معماری مسجد نصیرالملک

مجموعه بنـا از یک مسجد بزرگ و یک امامزاده با گنبد و صحن ورودی مجزا تشکیل شـده است. مسجد دارای صحن وسیع، دو ایـوان روبه روی هـم، دو شبستان، یک سردر ورودی بی نظیر و یک رواق است. مسجد نصیرالملک  ۲۸۹۰ متر مربع مساحت و زیر بنای آن ۲۲۱۶ متر مربع است. این مسجد از دیدگاه کاشی کاری ارزنده ترین مسجد ایران و  از دیدگاه تزیینات کاشیکاری و مقرنس بی نظیر است. در تزیینات این مسجد ازشیشه های رنگی استفاده شده به همین علت آن را مسجد صورتی می گویند. مسجد نصیرالملک دارای دو ورودی دیگر است که یکی به کوچه جنوبی و دیگری به امامزاده زنجیری جنب آن مرتبط می شود.

تزئینات مسجد نصیرالملک

تزئینات استفاده شده در مسجد نصیرالملک عمدتا کاشی هفت رنگ است و بعد از آن تکنیک معرق و معقلی دیده می شود. نقوش استفاده شده در کاشی کاری نقوش گیاهی، و مناظر زیبای اروپا در قرون وسطی است. رنگ در کاشی کاری مسجد نصیرالملک یکی از تزئیناتی که به وفور در مسجد نصیرالملک شیراز ایجاد شده است، کاشی کاری است. در مسجد نصیرالملک شیراز ، کاشی مانند یک بوم نقاشی است که عرصه نقش اندازی هنرمندان قرار گرفته است و روی آن انـواع نقـوش گیاهی، هندسی و مناظر معماری نقاشی شده است. در کاشی کاری مسجد نصیرالملک تنوع رنگ بسیار دیده می شود و بیشتر از رنگ های گرم استفاده شده است.بیشترین رنگ استفاده شده در این مسجد سرخ یا صورتی است و شهرت این مسجد به همین دلیل است و آن را مسجد صورتی می گویند. در بین رنگ های موجود در تزیینات این مسجد می توان به رنگ زرد مختص شیراز اشاره کرد که زیبایی خاصی را به این مکان داده است. از دیگر زنگ های استفاده شده در این مسجد می توان به مشکی، آبی لاجوردی، آبی فیروزه ای و سبز نیلی اشاره کرد. نحوه کار برد رنگ سیاه و سفید در کاشی کاری مسجد نصیرالملک بسیار بی نظیر هستند که بیشتر در زمینه ها استفاده شده است. استفاده از خط سفید و خط مشکی برای نوشتن شعرهای زیبا و آیات قرآن بسیار بر زیبایی این بنا افزوده است.

ورودی مسجد نصیرالملک

در تزیینات ورودی اصلی مسجد نصیرالملک از کاشی هفت رنگ با تزیینات فراوانی از گل رز و گل زنبق شیراز استفاده شده  است. این سردر دارای دو جرز است و هر جرز به سه قسمت تقسیم شده و در بالای آن با کاشی هفت رنگی تزئین شده است. بعد از ورودی اصلی مسجد نصیرالملک وارد هشتی می شویم که با یک پیچ به راهرویی می رسد که به حیاط مسجد وصل می شود. این هشتی با اجر ساخته شده  است. در ورودی تابلوی از کاشی نصب گردید. در این تابلو شعر معروف سعدی آماده است.

حیاط مسجد نصیرالملک

حیاط مسجد نصیرالملک مستطیل شکل است. در میان این حیاط زیبا یک حوض به ابعاد  ۵/۴ در ۵/۱۶ متر  از جنس سنگ گندمک قرار دارد.  قرار گرفتن حوض در مقابل ایوان اصلی و  تزئین حیاط مسجد با کاشی هفت رنگ زیبایی دو چندانی به این فضا داده است. کاشی کاری بسیار زیبا حیاط مسجد نصیرالملک با رنگ های زرد و قرمز، انواع اسلیمی ها و خطایی های زیبا چشم هربیننده ای را به سوی خود جلب می کند.

ایوان های مسجد نصیرالملک

مسجد نصیرالملک دارای دو ایوان بسیار زیبا است. ایوان شمالی با ارتفاع هشت متر ساخته شده و با مناره های کوتاه تزئین شده است. همچنین در سمت جنوب مسجد ایوانی ساخته شده که فاقد کاربری خاصی می باشد به منظور قرینه سازی با ایوان شمالی ایجاد شده است.  ایوان جنوبی دارای تزئینات رنگی بسیار زیبایی است که با کاشی های حیاط بسیار همخوانی دارد. سنگ های گندمک به عنوان ازاره ها در پایین جرزها کار شده است با نقوش تزئینی گل و اسلیمی. کاشی های به کاررفته در مقـرنس کـاری طـاق اصـلی زرد و سفید است. استفاده از حاشیه سیاه بر جلوه آنها افزوده است و کاشی هایی با زمینه رنگی لاجوردی و سیاه هم در قطعات کوچک تر با آنها ترکیب شده است. در بخش بالایی طاق مرکزی نقش ترنج اسلیمی آبی روشن با زمینه سفید به کار گرفته شده است. بدنه داخلی ایـوان مسجد نصیرالملک از پنج ضلع تشکیل شده که به صورت یک درمیان آبی و زرد در زمینه سفید است. در قسمت بیرون ، نقشی از طـرح درختچه افشان با گلهای سرخ ، نرگس، زنبق و دیگر گلهای طبیعت اورده شده است. در طاق نماهای نزدیک به طاق اصـلی از رنگ زرد در بیشتر نقـوش استفاده شده است. از مرکز ایوان به تدریج از کاشی هایی با زمینه قرمـز کـه از ابـداعات دوره قاجار است استفاده شده است.

این ایوان به ایوان مروارید معروف است. این ایوان سه قسمت دارد و به اندازه ای به تزئینات این ایوان پرداخته شده است که در بین مساجد ایران منحصر به فرد است. کلیه بدنه و سطح بیرونی و درونی آن کاشی کاری هفت رنگ شـده است. در تزئینات طاق مروارید مسجد نصیرالملک شیراز  ازآیات قرآنی و احادیث استفاده شده است. ترکیب بی نظیری در بدنه طاق میانی قاب بنـدی هـا با زمینه زرد در دو طـرف و زمینه لاجوردی در وسط وجود دارد. در مقرنس کاری این ایوان از ترکیب رنگهای سفید و زرد لاجورد، با نوار آبی روشن استفاده شده است. در قسمت بالای طـاق بنا از ترنج اسلیمی با زمینه سفید که در وسط آن نقش گلدانی با گلهای زیبای قرمز قـرار دارد ، کار شده است.

شبستان مسجد نصیرالملک

مسجد نصیرالملک داری دو شبستان زیبا در قسمت غرب و شرق است. شبستان شرقی شبستان زمستانی بوده است. این شبستان در هوای بسیار گرم تابستان نیز مورد استفاده قرار می گرفته است. در کنار شبستان شرقی چاه بزرگی وجود دارد که به آن گاو چاه می گویند. این محل نگهداری حیوان آبکش بوده است.

شبستان غربی یکی از زیباترین و با شکوه ترین شبستانهای مساجد ایران است که با تزیینات کاشی و آجر با نقاشی هایی از گل رز درست شده بود. زیبا ترین قسمت  این شبستان پنجره های چوبی است، پنجره ها با تکنیک گره چینی چوب با شیشه های رنگی است.  شکست نور توسط شیشه های رنگی مسجد نصیرالملک شیراز باعـث ایجاد رنگ زیبایی در داخل فضای شبستان می شود. تکنیک استفاده شده در این پنجره ها ارسی است که به سمت بالا و پایین حرک می کنند.

شبستان شرقی نسبت به شبستان غربی دارای تزئینات کمتری است. در این شبستان تنوع رنگ کمتری را می بینیم. تزینتات بیشتر اجر است. ترکیب هندسی نقوش سیاه و ابی  در این شبستان استفاده شده است. این شبستان به یک رواق بسیار زیبا متصل است که زیبایی دو چندانی را به حیاط مسجد می دهد.

ستون های مسجد نصیرالملک

ستونهای مسجد نصیرالملک یکی اززیباترین ستونهای بکار رفته در مساجد ایران است. تعداد ستون های به کار رفته در این شبستان 12 عدد است به نشانه 12 امامان معصوم شیعیان این ستون ها با یک سری گلدان شروع می شود این ستون ها به صورت 2 دسته ۶ تائی است که طاق های سقف را نگه داشته است..هفت طاق چشمه ای در بین دو ستون قرار دارد. در انتهای این ردیف و چشمهای کاشی کاری شده به محراب فوق العاده زیبا می رسیم. در ساخت بدنه مسجد نصیرالملک اکثرا از آجر استفاده شده است. برای پرهیز از یکنواختی دیوار از کاشی استفاده شده است.

جمع بندی

محل قرار گرفتن مسجد نصیرالملک

مسجد نصیر الملک در محله گودعربان و خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد. این مسجد در نزدیکی شاهچراغ قرار دارد.

ساعت بازدید از مسجد نصیرالملک

ساعات بازدید مسجد نصیر الملک بین ساعات ۸ تا ۱۷ می باشد. بهترین زمان بازدید از این مسجد از ساعت 8 تا 10 می باشد.