مسجد جامع عتیق

مسجد جامع عتیق جاذبه های دیدنی بسیار زیاد در شهر شیراز وجود دارد. هر ساله گردشگران داخلی و خارجی به دلیل زیبایی و تاریخی بودن شیراز به این شهر سفر می کنند. یکی از این اثار زیبا مسجد  مسجد جامع عتیق می باشد. این مسجد تاریخی کهن ترین مسجد شیراز می باشد. مسجد عتیق در نزدیکی حرم شاهچراغ واقع شده است و بنایی  اولیه آن اتشکده بوده است. در زمان ساخت مسجد عتیق از بهتریم مصالح و معماری خاص استفاده شده و این مسجد تاکنون پابرجا و استوار است. برای اشنا شدن با تاریخچه و هنر و معماری این مسجد زیبا با پرواز ما همراه شویم.

تاریخچه مسجد جامع عتیق

با ورود اسلام به ایران بسیاری به اسلام ایمان اوردن و در هر شهر و روستایی مسجدی برای عبادت بنا شد. در اکثر مناطق مسجد جامعه ها در محل اتشکده ها بنا شده مثل مسجد جامع اصفهان و مسجد جامع یا عتیق شیراز.  مسجد جامع عتیق شیراز از لحاظ معماری، تاریخچه و هنربکار رفته در آن بی نظیر است در بین مردم شیراز مسجد عتیق ارزش و مقام بالایی دارد و با کعبه برابری می کند. از جهتی دیگر شیراز احترام و مقامی که برای این مسجد قائل هستند  با شاهچراغ و  تخت جمشید برابری می کند.   دستور ساخت این مسجد مربوط می شود به  دومین فرمانروای سلسه ی صفاریان یعنی عمرولیث صفاری. این مسجد باشکوه ز از نظر معماری گنجایش تعداد زیادی از مردم را داشته است مسجد جامع عتیق شیرازعلاوه بر اینکه  جایی برای عبادت و خواندن نماز بود و از همان ابتدا مکانی برای انجام کار های جمعی، اموزشی، به شمار می رفته است. بزرگانی مانند حافظ در این مسجد پرورش یافتند . مسجد جامع عتیق یادگاری از دوره های باستانی و با قدمت ایرا می باشد و نام آن از ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ با شماره ۷۲ در میان آثار ملی ایران قرار دارد. از اسم های دیگرمسجد جامع عتیق شیراز می توان به مسجد آدینه و مسجد جمعه اشاره کرد.

مسجد جامع عتیق از نظرجهانگردان

در طی سده های گذشته جهانگردان زیادی از این مسجد زیبا بازدید کرده اند و در سفرنامه خود از آن یاد کرده اند. با خواندن سفرنامه آنها با تاریخچه ی این مسجد بیشتر آشنا می شویم.

مقدسی جهانگردی است که در دوره ی قرن چهارم هجری قمری زندگی کرده و در سفر نامه ی خود می گوید  مسجد جامع عتیق شیراز در هفت اقلیم بی‌نظیر است. ابن بطوطه در سفر نامه ی خود این چنین آورده که مسجد جامع عتیق شیراز یکی از وسیع‌ترین و زیباترین مساجد جهان می باشد. شاردن می‌گوید که مسجد جامع عتیق از نظر بزرگی و شکوه دو برابر مسجد جامع اصفهان و آن را بزرگ‌ ترین مسجد قاره آسیا پنداشته است. دیولافوا درباره این مسجد در سفرنامه ی خود چنین می‌ نویسد که با تمام شکستگی دیوار ها و خرابی طاق ها هنوز هم دارای شکوه و عظمت وصف نشدنی می باشد.

مرمت مسجد جامع عتیق

در طولل سالیان گذشته مسجد جامع عتیق بارها مرمت شده است که به چندین مورد از ان اشاره می کنیم.

درزمان اتابکان فارس در نیمه‌ قرن ششم هجری قمری

دوره‌ ضعف حکومت سلجوقی در فارس

درزمان ابراهیم میرزا، پسر شاهرخ گورکانی

درحکومت شاه طهماسب اول صفوی

زمان حکومت شاه عباس کبیر

در سال 1318 توسط اداره باستان ‌شناسی

معماری مسجد جامع عتیق

مسجد جامع عتیق  داری شش درب ورودی دارد یک در در ضلع شمالی، یک درب در ضلع جنوبی، دو درب در ضلع غربی و دو درب دیگر در ضلع شرقی. هر یک از این درب ها برای کار خاصی است و به همین دلیل این مسجد دارای کارکرد های مختلف از جمله سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و غیره داشته است. این مسجد دارای قسمت مختلفی ازجمله دیوار ندبه، خدایخانه یا دارالمصحف، در دوازده امام، طاق مروارید، رواق ها، محراب ها و حیاط و حوض است. این مسجد دارای شبستان زیبا است که دو طبقه است.

حیاط مسجد جامع عتیق

فضای داخلی مسجد جامع   بسیار زیبا و آرامش بخش است. هنگامی که وارد مسجد می شویم کف پوش سنگی زیبا که به صورت مربعی شکل با ظرافت کار شده است تحسین برانگیز است.  در کنار خدای خانه حوض هندسی 9 ضلعی زیبایی وجود دارد که برای وضو گرفتن ساخته شده است.  در زمان بارش این فضا بسیار زیبا  و عرفانی است صدای بارش باران بسیار  دلنشین است.

صحن مسجد جامع عتیق

 مسجد جامع دارای صحنی در حدود1672 متر مربع می باشد که با سنگ مرمر پوشیده شده است. افراد هنگام ورود پا های خود را شسته و وضو می گرفتند.

خدایخانه مسجد جامع عتیق

در وسط حیاط مسجد جامع ساختمان زیبایی وجود دارد که معماری ان با الهام از ایران باستان گرفته شده است. این بنای زیبا را خدایخانه می گویند این بنای زیبا دارای اسامی دیگری هم هست  همانند دارالمصحف، قبر عثمان ،  کعبه ثانی، بیت‌المقدس و دروازه زمان هم شناخته شده است. این بنا بیشتر شبیه به بناهای دوره ساسانی است. ستون های گرد و بزرگ با پایه های سنگی محکم، برای نگه داشتن طاق ها قرار دارند کلیه قسمت ها با  سنگ زیبا تزئین شده است. این بنای زیبا داری ایوان دو متری پیرامون دارالمصحف ساخته شده  است. ستون های اصلی این بنا دوازده متر طول و ده متر عرض دارند و در بین آنها برای ستون های کوچکتر کار شده است. اتاقی در وسط خدایخانه قرار دارد که طول آن هشت متر و عرض آن شش متر می باشد. گفته شده است محلی برای نگارش و قرائت قرآن کریم بوده است.

بیرونی خدایخانه نمایی  سنگ های مکعبی شکلی ساخته شده است. در قسمت بالای سقف دارالمصحف با رنگ آبی کبود تزئین شده است و با خط ثلث دربین آن نوشته شده است که بر زیبایی بنا افزوده است.  این کتیبه ی سنگی از نمونه های ارزنده ی خطاطی، یحیی الجمالی الصوفی، خطاط نامدار زمان شاه اسحاق محسوب می شود و جالب است بدانید این کتیبه به صورت برجسته می باشد و جلوه ی خاصی را به خدایخانه ی مسجد جامع عتیق شیراز بخشده است. در این مکان قرآن بسیار قدیمی وجود داشته است از جمله وجود  قرآن‌هایی تاریخی به خط امیرالمومنین علی (ع)، امام حسن (ع)، امام صادق (ع) و چند تن از صحابه پیامبر و قرانی مربوط به عثمان خلیفه سوم مسلمین. در این  مکان قران دوره صفوی نیز وجود داشته است که هکنون در موزه پارس نگهداری می شود.

قسمت دیوار ندبه مسجد جامع عتیق

در ضلع جنوبی دیواری قرار دارد معروف به دیوار ندبه در قسمت بالایی آن نماد یک سرو به صورت کاشی کاری با رنگ آبی دیده می شود

دوازده امام مسجد جامع عتیق

در ضلع شمالی دو در وجود دارد که در شمال شرقی و در شمال بنا قرار گرفته است. در شمال مسجد جامع عتیق شیراز به در دوازده امام مشهور است که دارای یک سر در بسیار بزرگ با چهار کتیبه کاشی که در دوره صفوی و به خط ثلث علاءالدین جواهری نوشته شده در جرزهای دو طرف این سردر می باشد و نام دوازده امام بر روی آن‌ها نقش بسته که علت نام گذاری آن نیز است

طاق مروارید مسجد جامع عتیق

که در قسمت شمالی مسجد جامع عتیق طاق های بلندی قرار دارند که آن را  طاق مروارید می نامند. در قسمت داخل طاق مروارید با مقرنس تزئین شده است و دو گلدسته ی بلندی که در پهلوی آن قرار دارند زیبای این طاق را بیشتر کرده است. کاشی های  در قسمت حاشیه ی داخلی ب طاق مروارید کار شده است، و سوره هل اتی با خط نسخ بر روی ان نوشته شده است.

محراب ها

محراب های مسجد عتی شیراز در سه سازه خلاصه می شوند، یکی از محراب های بسیار دیدنی در شبستان ضلع شمالی قرار دارد که محرابی از جنس سنگ با نقش و نگار های کنده کاری شده و بسیار زیبا می باشد. محرابی که در ضلع جنوبی مسجد قرار دارد، دارای 13 پله از جنس چوب می باشد که اطراف آن را دو ستون سنگی مارپیچی احاطه کرده اند.محراب سوم که محراب آخر است از جنس سنگ مرمر و آهن می باشد و در شبستان اصلی مسجد قرار دارد که روی آن را با کاشی‌ کاری و کتیبه‌ های دست نویس، از احادیث نبوی و  آیه از قرآن کریم به خط ثلث و نسخ تزئین کرده اند.

شبستان ها مسجد جامع عتیق

در چهار ضلع مسجد جامع عتیق شیراز شبستان قرار دارد. شبستان اصلی در ضلع غربی  قرار دارد. در این شبستان یک منبر  زیبای دوازده پله ‌ای در کنار  محراب قرار دارد. سقف این شبستان دارای 12 ستون بتونی که با مرمر پوشیده شده است. در کنار در دوازهده امام در ضلع شمالی یک شیستان قرار دارد. در ضلع شرقی شبستان مخروبه قرار دارد، شبستان باریک و قدیمی در ضلع جنوبی قرار دارد. در کنار شبستان های زیبا رواق ها نیز قرار دارند. زیبا ترین رواق های مسجد جامع عتیق شیراز در ضلع غربی و ضلع شرقی مسجد قرار دارند. رواق ضلع غربی ده دهانه و رواق ضلع شرقی سه دهانه دارد که انتهای همه ی آنها به شبستان ها ختم می شود. سقف همه ی رواق ها مقرنس کاری شده که به زیبایی آن می افزاید.

ورودی شاهچراغ با مسجد جامع عتیق

مسجد  جامع عتیق و حرم مطهر شاهچراغ در کنار هم بنا شده اند، که این همسایگی باعث  تا مسجد جامع عتیق مورد توجه بیشتری قرار بگیرد و بازدید کنندگان که به دیدار شاهچراغ می روند از دربی که در ضلع غربی مسجد است وارد مسجد جامع عتیق می شوند.

حافظ و مسجد جامع عتیق

در کتاب امین احمد رازی که تذکره‌ نویس و ادیب ایرانی قرن یازدهم هجری می باشد و صاحب کتاب چهار جلدی هفت اقلیم ، درباره حافظ شیرازی نوشته شده، آمده است که مسجد جامع شیراز همان مسجدی است که حافظ شیرازی خود را ملزوم کرده بود تا هر شب جمعه، در آن به تلاوت آیه های قرآن کریم بپردازد. گفته شده است شاه اسحاق اینجو، مسئولیت اداره ی دارالمصحف یا همان خدایخانه، مسجد جامع عتیق شیراز به حافظ داده شده باشد.