خانه زینت الملک

خانه زینت الملک، شهر شیراز از دیر زمان از شهرهای اباد و زیبای ایران شهر بوده است. این شهر به باغ ها زیبا و بناهای زیبایش معروف است. در دوره زندیه این شهر توسط کریم خان زند به عنوان پایتخت زندیان انتخاب شده و شروع به ساخت بناها جدید و باغ های زیبا در این شهر کرد. طی دوره سلطنت کوتاه زندیان شهر شیراز بسیار زیبا و اباد شد. در دوره قاجار نیز این شهر بسیار آبادتر و جذاب تر شده و به دستور حاکمان محلی بناهای زیبایی ساخته شد در این شهر. خاندان قوام از حاکمان محلی شیراز بودنند. این خاندان مجموعه قوام را در این شهر ساختن. خانه زینت الملک یکی از زیباترین خانه های مجموعه قوام است. با پرواز ما همراه می شویم تا با این بنای زیبا بیشتر آشنا شویم.

خاندان قوام شیراز

محل زندگی خاندان قوام‌الملک شیراز است. قوام الملک ‌ها از نسل حاج ابراهیم خان کلانتر بودند. در دوره کریمخان زند حاج ابراهیم خان به عنوان کلانتر خدمت می‌کرد. ابراهیم خان کلانتر با خیانت به خاندان زند و لطفعلی خان زند باعث فروپاشی حکومت زندیه شد. لطفعلی‌خان به اصفهان حمله برد اما در راه با توطئه برادر حاج ابراهیم که از سرداران سپاه بود، بسیاری از سربازانش او را ترک کرده و  او راتنها گذاشتند. او تلاش کرد تا به شیراز بازگردد اما حاج ابراهیم به او اجازه ورود به شهر را نداد. او تلاش کرد تا از بوشهر کمک بخواهد اما والی شهر از کمک به او سر باز زد. لطفعلی‌خان مجبور شد تا با نیروهای اندک باقی مانده خود مانع پیشروی قاجارها به سمت شیراز گردد اما به موفقیت دست پیدا نکرد. حاج ابراهیم کلانتر شهر را به آقامحمدخان قاجار تسلیم کرد و او نیز در اول  ۱۲۰۷ ه‍.ق مرکز حکومت زندیه را بدست اورد شد. با سفارش به آقامحمدخان قاجا به فتعلی شاه قاجار، در مورد خیانت ابراهیم خان کلانتر در مورد عدم اعتماد به او  فتحعلی شاه دستور قتل عام تمامی آنان را صادر کرد. از بین تمامی آنها، فقط علی اکبر زنده ماند.پس از چندی، به دستور فتحعلی شاه به علی اکبر لقب قوام الملک داده شد و به عنوان قوام الملک اول، والی شیراز شد. قوام الملک دوم دستور ساخت خانه زینت الملک شیراز را داد. قوام الملک سوم موفق به ساخت کامل بنا شد. نارنجستان قوام نیز بیرون خانه زینت الملک قرار داشت که از طریق زیرزمینی به یکدیگر راه داشتند.

تاریخچه خانه زینت الملک

خانه زینت‌الملک از آثار بی نظیر دوره قاجار است. ساخت این بنا در حدود سال ۱۲۹۰ ه‍.ق توسط علی محمد خان قوام الملک دوم آغاز و در سال ۱۳۰۲ ه‍.ق به پایان رسیده ‌است. بنای بیرون و  اندرون خانه زینت الملک با تکنیک های سنتی ایران و اروپایی کار شده است.  این خانه در نزدیکی نارنجستان قوام و به عبارتی در بخش غربی آن قرار گرفته است. همان طور که از اسم آن مشخص است، مکان اقامت زینت الملوک قوامی دختر قوام الملک چهارم بوده است. زینت الملوک زنی سخاوتمند بود که همیشه به افراد فقیر کمک می کرد و درب خانه او همیشه به روی مردم باز بود. بنابراین، خیلی زود او به دلیل کارهای نیکوکارانه اش در این شهر بسیار محبوب شد. خاندان قوام الملک از جمله کسانی بوده اند که در فارس حکومت می کرده اند. سقف بیشتر اتاق‌های این خانه چوبی است که با نقاشی تصاویر گوناگونی از جانوران، پرندگان و گل و بوته آراسته شده‌است. در زیر زمین این خانه زیبا موزه معروف به مادام توسو شیراز قراردارد. در این موزه  مجسمه‌های شخصیت‌های برجسته شیراز از جمله خانم زینت الملوک قوامی را می توان دیدن. در  این اثر در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴ با شماره ثبت ۹۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

معماری خانه زینت الملک شیراز

خانه زینت الملک بنایی فوق العاده است. ساخت این بنای 3400 مترمربعی 10 سال طول کشید. در این بنا از تمامی هنرهای سنتی ایران استفاده شده است. در این بنا  از هنرهای اروپایی به زیبایی استفاده شده است و باعت شکوه این بنای شده است. در ابتدا وقتی به این مکان وارد می شوید، شاهد دری خواهد بود که در آن هنر معرق کاری به کار برده شده است. همچنین در ورودی دو پیرنشین زیبا کار شده است. سنگ های در دو طرف درب ورودی با سربازان هخامنشی  حجاری شده است. بعد از عبور از درب ورودی وارد هشتی زیبایی می شویم.  هشتی یکی از عناصر اساسی از معماری ایرانی است، خصوصاً در مورد ارتباط با محیط بیرون ساختمان و مهمان ها. هشتی به ساکنان این امکان را می دهد تا از آنچه در کوچه و شهر اتفاق می افتد آگاه باشند و همچنین زنان در حیاط احساس راحتی می کردند زیرا هیچ کس نمی توانست آنها را از طریق در  ورودی ببیند. پس از گذر از کنار هشتی،  باغ زیبا و حوض کوچکی را می بنیم. در این فضا آرامش بسیار زیبایی حکمفرما است. نمای جلو ساختمان با کاشی های هفت رنگ تزئین شده است. در این کاشی کاری می توان خورشید، فرشته و شیر را دید نشانه هاس پیوستگی ایران باستان با ایران جدید. درو تا دور ساختمان اتاق هایی قرار دارد که به زیبایی به یکدیگر متصل هستند. دیوارهای اطراف حیاط، با نقوش گل و بوته تزئین شده است. تمام اتاق ها سقف های چوبی  وجود دارد. این سقف ها با نقاشی های زیبا از حیوانات، پرندگان و گل ها تزئین شده است.  سالن آینه یا تالار اصلی در غرب امارت واقع شده است. این بخش به شاه نشین معروف است. می توان به جرات گفت فوق العاده ترین آینه کاری را در این تالار می توان دید. این تالار با پنجره های ارسی با شیشه های رنگی زیبایی بیشتری به این فضا داده است. از این تالار منظره باغ و حوض بسیار دیدنی است.  ایوان شرقی این بنا با اینه تزئین شده و دارای دو ستون چوبی زیبا است. در بنای زیبا هنر و معماری اروپایی مشخص است و بگونه ای زیبا در معماری سنتی ایرانی جذب شده است.  در مجموع نقاشی های روی سقف چوبی اتاق ها، دیوارهای آینه کاری شده، گچبری های بی نظیر، پنجره های اروسی با شیشه های رنگی است که نور خورشید را منعکس می کند و فضایی زیبا و دلپذیر را ایجاد می کند. از ویژگی های این بنای زیبا است.

از ویژگی های دیگر خانه زینت الملک می توان به  زیر زمین  جالب توجه و منحصر به فرد  ان اشاره کرد. این زیر زمین در سراسر کل خانه قرار دارد. این زیرزمین  به نارنجستان  به نارنجستان قوام نیز راه دارد. این بخش از عمارت کارکردهای مختلفی از جمله اسلحه‌خانه، استراحت‌گاه و محلی برای نگهداری موادغذایی مستمندان داشت اما امروزه میزبان مجسمه‌هایی از افراد نامی و مشهور شیرازی است.

موزه زینت الملک (مادام توسو)

از مجسمه های مومی موجود در این موزه می توان به افراد معروف اشاره کرد

ابوالقاسم انجوی شیرازی – علی اصغر حکمت – محمد نمازی

عشایر فارس

علامه دوانی – از دانشمندان شيعي متبحر در كلام،حكمت،عرفان،حديث و تفسير

شاپور ساسانی- پسر اردشير دومين پادشاه ساساني كه پس از او به سلطنت رسيد

سيبويه – از عالمان نحو و لغت قرن دوم هجري

 بار عام هخامنشي

کریم خان زند – موسس خاندان پادشاهي زند در ايران

الله وردی خان- از حاكمان فارس در قرن يازدهم هجري

خشايارشاه فرزند داريوش بزرگ كه در 486 ق.م به پادشاهي رسيد

نقش برجسته حاملان تخت شاهي

باربد-موسيقي دان و شاعر دربار خسروپرويز

قاآنی – از شاعران دوران قاجار در شيراز

ابن ‌مقفع -نويسنده بزرگ و مترجم آثار پهلوي به عربي

ملاصدراي شيرازی – فيلسوف برجسته قرن يازدهم هجري