حافظ

 حافظ شیراز یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین شهرهای ایران می‌باشد.  شیراز را می توان یکی از  شهرهای ادبی  جهان دانست. در این شهر شاعران بزرگی زندگی کرده اند که شعرهای آنها در طول سدها جاودانه شده است.  یکی از این شعرا حافظ است. خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی، یکی از مشهورترین شاعران ایران که به لسان القیب معروف است. خواجه حافظ شیرازی را می توان یکی از سخنوران مشهور جهان معرفی کرد. این شاعر بزرگ ایرانی در قرن هشتم در شهر زیبای شیراز متولد شد.  غزل‌هایی سروده  شده توسط حافظ تا به امروز زبانزد خاص و عام هستند. آرامگاه حافظ در شما غربی بزرگ شیراز قرار گرفته است، امروزه یکی از جاذبه‌های زیبای شیراز و از مراکز مهم گردشگری شیراز به حساب می‌آید. این آرامگاه از جایگاه بالایی برای ایرانیان، و افراد دیگر در سراسر دنیا اهمیت فراوانی دارد. هر ساله افراد بسیار زیادی از این آرامگاه دیدن می‌کنند. با پرواز ما همراه باشیم تا با این شاعر بزرگ  و حافظیه آشنا شویم.

حافظ

خواجه شمس الدین محمد بن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی (727-792 هجری قمری) معروف به لسان الغیب، متخلص به حافظ، شاعر  ایرانی است. شعرهای او غزل است. حافظ را تاثیرگذارترین  شاعر بر شعرای  پس از خود می دادند. درسیصد سال گذشته اشعار او را به زبان‌های اروپایی نیز ترجمه کردند و معروفیت  او به محافل ادبی جهان غرب راه یافت.  در تقویم ایران بیست مهر را روز بزرگداشت حافظ نامیده‌اند.  هر سال بیست مهر مراسم بزرگداشت حافظ در آرامگاهش با حضور دوستاران این شاعر پارسی گو  از نقاط دنیا برگزار می‌گردد.  لسان الغیب در نوجوانی برای امرار معاش شاگرد نانوا بود است. درباره تحصیلات و محل تدریس می توان به اشعارش رجوع کرد. حافظ در اشعارش به چهل سال کسب علم و دانش و حفظ قرآن اشاره کرده ‌است. شهرت لسان الغیب سبب شده بود که سلاطین سرزمین‌های مختلف او را دعوت کنند. او در طول عمر خویش با سلاطین و بزرگان در ارتباط بود. با اهل علم و ادب و شعر هم‌نشینی می‌کرد. حافظ هیچ گناهی را بالاترو بدتر از از مردم‌فریبی و ریاکاری نمی‌دانست و همواره به اهل تظاهر و فریب در اشعارش می‌تاخت. مکتب حافظ رندی است و رند و رندی اساسی‌ترین اصطلاح در شعر و جهان‌بینی حافظ است؛ از این‌رو، شناخت رندیْ شناخت جهان‌بینی و اندیشه و هنر حافظ را نتیجه می‌دهد. رندی، در نگاه حافظ، نظامی روشنفکرانه و فلسفی است؛ و رند متفکّرِ روشنفکر. بیش از هر شخصیت دیگری که در دیوان دیده می‌شود رند است که حامل پیام حافظ است. بیشترِ صاحب‌نظران بر آنند که حافظ غزل فارسی را به اوجی رساند که دیگر هرگز تکرار نشد. شعر حافظ دارای سه فضای عاشقانه و عارفانه و مدحی است.  در اثرپذیری حافظ از قرآن تردیدی نیست. انقلابِ حافظ در شعر به ویزه غزل، تحتِ تأثیرِ سبکِ قرآن بوده‌است. در عین حال، حافظ فرهنگ باستانی و فرهنگ اسلامی ایران را با دین، کلام، فلسفه و عرفان پیوند داد و در شعرش آورده است.

گردشگران زیادی در طول سده های گذشته به شیراز امده و از مقبرۀ حافظ بازدید نموده اند.

سر رابرتکر پورتر: از اشعاری که حافظ ترسیم کرده و در اشعارش زنده ساخته است خبری نیست. از باغ و درختان کریمخان نشانهای بازنمانده، همه چیز در حال انهدام و خرابی است. بسراغ آرامگاه حافظ رفتم تا آرامگاهی را که دربارۀ زیبائی و سایه های آن بسیار نقل شده است ببینم. چقدر تأسف انگیز است که قبری عادی در میان قبور نه کسی پیش دوید تا آن را نشانم دهد و نه از دیوانی بر زنجیر بستۀ او خبری بود. عجیب است که سخنش را میخوانند ولی به آرامگاه او توجه نمی کنند.

اوژن فلاندن: شیراز حق دارد که بسیار به خود ببالد و معروف شود زیرا که دو تن از بزرگترین شاعران آسیا از آنجا برخاسته اند. ولی وضع فعلی آن خراب و ویرانی بسیار در آن دیده می شود. وظیفۀ من این بود که بر سر مزار آن دو حاضر شوم و ادای احترام و تکریم نمایم. حافظ در باغی پردرخت مدفون است. وی خود در این باغ زندگی کرده و در زیر درخت چنار مدفون شده است. در این قبرستان درویشی زندگی می کند که نسخهای از دیوان حافظ را با دست خود نوشته است. دوستداران حافظ و کسانی که از شعر او لذت میبرند بعنوان گردشگاه به اینجا می آیند و قلیان می کشند، ولی بر مزار سعدی کسی اینگونه نمی آید، گویی شخصیت متفاوت این دو تن بر مزارشان سایه افکنده است. سعدی فیلسوف است و جدی، و حافظ خوشگذران و صوفی مسلک؛ حافظ بر مذاق ایرانیان خوشتر می آید و مریدان فراوانتری دارد.

 جهانگرد و بازرگان فرانسوی، ژان باپتیست تاورنیه: در شیراز قبرستانی هست دیواردار و در گوشه ای از آن قبر حافظ است که جای عبادت و زیارتگاه دراویش است.

 جی موریه: بر مزار حافظ رفتم در زیر چناری که خود کاشته است مدفون است. سنگ قبر او بسیار زیبا کنده کاری شده، در آنجا دراویش قلیان می کشند و قهوه می نوشند و اشعار او  رامی خوانند. آن مزار گردشگاهی است برای ایرانیان. و درویشی آنجا زندگانی می کند و کاسه آبی به رهگذران می دهد.

تاریخچه حافظیه

مکانی در شمال شهر شیراز و در دامنه کوه چهل مقام  را مصلا می‌نامیدند. این مکان مورد احترام مردم شیراز بوده تا جایی که بسیاری از مردم، رسوماتی مانند نماز جماعت، نماز عید فطر و قربانی را در این مکان خوش آب‌وهوا به‌جا می‌آوردند و عده‌ای نیز مردگان خود را در این مکان به خاک می‌سپردند و این این منطقه به گورستان عمومی بوده است. آرامگاه حافظ نیز در مصلا قرار دارد. حافظیه یا آرامگاه حافظ، محل خاکسپاری حافظ در شیراز است. طراح بنای کنونی اندرگدا  است و در ساخت آن علی سامی و علی اصغر حکمت نظارت داشته اند.  حافظیه بارها از سوی حاکمان تیموری، صفوی، افشار و زند بازسازی و مرمت شد. در این طرح، به سبک همان طرح گذشته، حافظیه به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شد و ایوانی به طول ۵۶ و عرض ۷ متر و با ۲۰ ستون سنگی به ارتفاع ۵ متر، آن دو باغ را از یکدیگر جدا می‌کند.

معماری حافظیه

در سال ۸۵۶ ه‍. پس از درگذشت لسان الغیب، حاکم  تیموریِ فارس،  دستور داد تا بنایی  برای مقبره  حافظ در مصلی بسازند. این بنا به صورت گنبد بوده و در جلوی ان نیز یک حوض قرار داشته است. آب این حوض از رودخانه رکن تامین می شده است.  در منابع امده است این بنا چندین مرتبه تعمییر شده است. در زمان صفویه به شاه عباس اول صفوی و یک بار به دستور نادرشاه افشار.

 کریم‌خان زند در باز سازی شیراز دستور داد ارامگاه لسان الغیب بزرگتر و باشکوه تر شود. دستور داد تالاری به سبک دیوان خانه بسازند. این تالار دارای چهار ستون بزرگ در شمال و جنوب و دو اتاق بزرگ در شرق و غرب داشت.  به دستور کریم خان زند برای منبر مسجد وکیل از مراغه تخت سنگ مرمر اوردن و قسمتی از آن بر روی مقبره حافظ کار شده است. ابعاد این سنگ مرمر، به طول ۲۷۰ و به عرض ۸۰ و ارتفاع ۴۰ سانتی‌متر است که هنوز هم وجود دارد. روی این تخته سنگ، دو غزل از حافظ به خط نستعلیق توسط خطاط حاجی آقاسی بیگ افشار آذربایجانی نوشته شده‌است. «مژده وصل تو کو کز سر جان برخیزم طایر قدسم و از هر دو جهان برخیزم» بر روی سنگ قبر درست از زیر عبارتِ «اَنتَ الْباقیُ و کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ» آغاز می‌شود. غزل «ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش/پیوسته در حمایت لطف اله باش» در حاشیه پیرامونِ غزلِ نخست نوشته شده‌است. در دو گوشه بالایی سنگ نیز این بیت نوشته شده‌است: «بر سر تربت ما چون گذری همّت خواه که زیارتگه رندان جهان خواهد بود». تاریخ درگذشتش نیز در ماده‌تاریخِ «خاک مصلی» در گوشه پایین قبر در بیت «چراغ اهل معنی خواجه حافظ بجو نوشته شده‌است. در ده های بعد و در زمان قاجار بناهایی به این آرامگاه اضافه و کاسته است.  به ابتکار علی‌اصغر حکمت، وزیر آموزش و پرورش ، ترتیب ساخت یک بنای برای آرامگاه حافظ داده ‌شد. آندره گُدار باستان‌شناس فرانسوی، مدیر کل باستان‌شناسی کشور، طرح و نقشه‌ای مناسب را طراحی کرد. اجرای این پروژه به علی ریاضی، رئیس اداره آموزش و پرورش فارس، واگذار شد و علی سامی سرپرستی آن را برعهده گرفت.

بخش های مختلف آرامگاه حافظ

بنای کنونی آرامگاه حافظ ب ه‌سبک دوره کریم‌خان زند است، به سبک معماری اصفهانی است. در سبک اصفهانی، ابعاد ساده می‌شوند و بیشتر فضاها چهارگوش هستند؛ هندسه این شیوه ساده است و در آن بیشترْ شکل‌ها و خطوط شکسته استفاده شده‌اند. سنگ قبر لسان الغیب به وسیله 6 پله مدور تزئین شده ‌است. گنبد مسی بر روی ستون های زیبا به ارتفاع 10 متر ساخته شده است. برای تزئین داخل گنبدْ از کاشی‌کاری استفاده شده است. با استفاده از غزلیات خافظ به کاشی کاری اضافه شده است متن غزل حجاب چهره جان می‌شود غبار تنم خوشا دمی که از آن چهره پرده برفکنم. ورودی آرامگاه حافظ دارای درختان نارنج، دو باغ بزرگ گل، پیاده‌روها و یک جوی است. در وسط هر باغ یک حوض بزرگ مستطیل‌شکل قرار دارد. سنگ های حوض های ساخته شده مربوط به باغ نظر کریم خان زند است که به این محل منتقل شده است.

افراد معروف  مدفون در حافظیه

بسیاری از افراد سرشناس شیراز نیز در کنار آرامگاه لسان الغیب به خاک سپرده شده‌اند.

می توان به افرادی ازجمله: سید علی‌اکبر فال اسیری، طالب جاجرمی، اهلی شیرازی، میرزا کوچک وصال شیرازی، محمدنصیر فرصتُ‌الدّوله، لطفعلی صورتگر، فریدون تَوَلَّلی، مهدی حمیدی، ناصرالدین سالار، محمدخلیل رجایی، عارف محمدهاشم ذَهَبی، رسول پرویزی، نورُالدّین رضوی سروستانی، علی‌محمد مژده، حمید دیرین، سیدعلی مزارعی، محمدباقر اِصْطَهْباناتی، علیرضا شاپور شهبازی، غلامرضا افراسیابی، عبدُالْوَهّاب نورانی وصال، جواد مصلح و حسن امداد. مقبره قوامُ‌الْمُلک شیرازی شاره کرد.