نارنجستان قوام

نارنجستان قوام هنگامی که قصد دیدین از باغی را داریم ناگهان در ذهن این گونه تداعی می شود رنگ ها و عطرهای سحرآمیز و جادویی شمارا را از خود بی خود ساخته و غرق زیبایی و شگفتی نماید. باغ های ایرانی آنچنان تار و پود هنر را در هم می آمیزد که چشم هر انسان هنردوستی را به خود خیره می سازد. در شیراز جنت تراز باغ های بسیار زیادی وجودارد با عمارت های بی نظیر. با پرواز ما همراه شویم تا با نارنجستان قوام شاهکاری از چوب، آینه، کاشی کاری، نگارگری و دیگر هنرهای ایرانی آشنا شویم. 

تاریخچه باغ نارنجستان قوام

هنگامی که از مجموعه قوام صحبت می شود. در ذهن خیانت به لطفعلی خان زند توسط حاج ابراهیم کلانتر و تغییر مسیر تاریخ توسط قاجارها و تکه تکه شدن سرزمین ایران توسط قاجارها تدائی می شود. نسب خاندان قوام شیرازی به حاج ابراهیم خان می رسد. در زمان لطفعلی خان زند حاج ابراهیم خان به وی خیانت کرده و موجبات کشته شدن وی و پایان حکومت زندیه را فراهم می‌کند. ، حاج ابراهیم خان قدرت زیادی پیدا کرده و اقوام خود را در ولایات مختلف فارس ساکن و در پست‌های مختلف منصوب می‌کند. پس از مدتی اطرافیان فتحعلی شاه کودتا کرده و ایشان را نسبت به حاج ابراهیم خان بدگمان و بدبین می‌کند تا جایی که او دستور به قتل حاج ابراهیم خان کلانتر و همه افراد خانواده اش می‌دهد. تنها پسری به نام علی اکبر بر جای می‌ماند که به دلیل داشتن بیماری سل کشته نمی‌شود و بیماری او بعدها بهبود می‌یابد. در سفر فتحعلی شاه به شیراز علی اکبر خود را به او معرفی کرده و یادآور می‌شود که ایشان تمام خانواده او را کشته‌اند. فتحعلی شاه که از کردار خود تا حدودی پشیمان بوده‌است؛ او را مورد محبت خویش قرار می‌دهد و به او لقب قوام الملک را می‌دهد. علی اکبر خان قوام الملک اول که از طرف فتحعلی شاه والی شیراز می‌گردد. علی محمد خان قوام الملک دوم یعنی پسر علی اکبر خان طرح ساختن بنای خانه کنونی را می‌دهد که نام اصلی اش خانه قوام الملک می‌باشد ولی متأسفانه عمرش به پایان بنا نمی‌رسد و محمد خان قوام الملک سوم، پسر او، شروع به ساخت این بنا می‌کند. این عمارت به حبیب‌الله خان قوام الملک چهارم و  ابراهیم خان قوام الملک پنجم می‌رسد. از این عمارت آن برای کارهای دیوانی، اداری و همچنین پذیرایی از مهمان‌ها استفاده می‌کردند. در محله بالا کفت و تقریباً در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند واقع است. این مجموعه به عنوان موزه و مرکزی برای فعالیت‌های هنری و فرهنگی به دانشگاه شیراز اهدا شده‌است.

معماری نارنجستان قوام

در معماری نارنجستان قوام سعی شده است تا از کلیه هنرهای ایرانی استفاده شود تا یکی از بی نظیر ترین آثار معماری را به وجود آورند. خاندان قوام سعی کردن برای ساخت این بنا از بهترین مصالح و بهترین معماران استفاده کرده است. یکی از اصول معماری تقارن است که این هنر زیبا در بسیاری نقاط عمارت رعایت شده است. در باغچه ها، حیاط ها، ایوان ها و اتاق های فضای مرکزی و تالارهای باغ نارنجستان قوام رعایت اصل تقارن را به خوبی می توان مشاهده کرد. بالای ایوان عمارت اصلی خانه قوام سه هلالی دیده می شود که در نسبت متقارنی با یک دیگر طراحی و ساخته شده اند.

ورودی نارنجستان قوام

ورودی اصلی نارنجستان قوام رو به جنوب و به یک هشتی ارتباط دارد. در ورودی دارای اجرکاری زیبایی است.  بر بالای  درب و در پیشانی کتیه زیبایی از قران کریم است. جنس این کتیبه از سنگ مرمر است. در دو طرف سر در ابیاتی نوشته شده است که تاریخ و بانی باغ را نشان می دهد. سر در سال ۱۳۰۵ قمری را نشان می‌دهد که هم‌زمان با پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار می‌باشد. بر روی ازاره سنگی دو طرف درگاه نقش دو سرباز دوره قاجاریه در حالیکه تفنگی در دست دارند، حجاری شده‌است. در ورودی از چوب ساج تهیه شده بر روی آن منبت کاری‌های زیبایی انجام گرفته ‌است.

هشتی و محوطه باغ نارنجستان قوام

هشتی زیبایی محوطه خارج را از محوطه داخل جدا می کند و با دو راهرو به باغ وصل می شود. این هشتی دارای آجرکاری و کاشی کاری و مقرنس سازی‌های گچی بسیار زیبائی است. بعد از ورود به محوطه با باغی زیبا روبه رو می شویم. حوضی زیبا با فواره های فراوان در وسط باغ دیده می شود. در هر دو سمت باغچه هایی متقارن وجود دارد که عمدتا با در ختان نارنج پوشیده شده است و در کنار حوض دوردیف متقارن از نخل های زیبا وجود دارد. گل های چهر فصل سال در محوطه همیشه وجود دارد. بهترین زمان بازدید از این باغ اردیبهشت ماه هست که محوطه اکنده از عطر بهار نارنج است. در اطراف حیاط ساختمان هایی وجود دراد که امروزه کاربری آنها به رستوران چایخانه تغییر کرده است. از حیاط نارنجستان زیرزمینی است که به خانه زینت الملک راه دارد.

عمارت اصلی نارنجستان قوام

نارنجستان قوام در چهارضلع  دارای ساختمان است ولی عمارت عمارت اصلی باغ که در سمت شمالی واقع شده دو طبقه و در زیر آن هم یک طبقه زیرزمینی است. شالوده اصلی بنا از معماری زندیه گرفته شده است. این ساختمان دارای یک ایوان دوستونی زیبا است. این عمارت دارای حجاری، نقاشی، گچ بری و آئینه کاری است که نمونه ان در جایی دیده نمی شود. . با شکوه‌ترین قسمت این ساختمان ایوان بزرگ آن با دو ستون سنگی یکپارچه و سقف مسطح تزیین شده ‌است. در طبقه اول دو ایوان با دو درب ورود وجود دارد. و در دوطرف ساختمان یک سالن بزرگ و یک اتاق کوچک واقع شده است. در انتها نیز راه پله ای برای ورود به طبقه بالا قرار دارد. در طبقه بالا چهار اتاق وجود دارد. سقف اتاق ها به وسیله چوب کار شده است و دارای نقاشی های بسیار زیبایی است. تنکنیک نقاشی بر وی چوب به مرجوک معروف است. ایوان بزرگ عمارت ار نظر هنرهای مختلفی که در آن بکار رفته زیباترین ایوان در نوع خود است. دو ستون ایوان از سنگ مرمر یکپارچه و بدنه آن‌ها استوانه‌ای و سر ستون‌ها دارای مقرنس کاری‌های زیبائی است. در وسط سقف ایوان یک مدال بزرگ نقاشی شده و در اطراف آن شش منظره بیضی شکل ترسیم شده‌است. این عمارت سقف ایوان، اتاق‌ها، بدنه دارای تصویرهای مختلف و زیبایی چون گل و بوته، اشکال حیوانات، منظره شکارگاه و غیره نقاشی شده و اطراف نقاشی‌های سقف ایوان و دیوارها و شاه‌نشین بنحو بی نظیری آیینه کاری دارد. نقاشی رنگ و روغن سقف‌ها به سبک نقاشی‌های دوره زندیه است. نقاشی بر روی چوب‌های سقف که به اصطلاح محلی مرجوک نامیده می‌شود مخصوص هنرمندان شیراز می‌باشد. سقف طبقه بالا در طرفین ایوان تیرهای چوبی است که روی آن‌ها هم نقاشی شده‌است. نقاشی‌های سقف ایوان بزرگ و بیشتر اتاق‌ها غالباً به وسیله لطفعلی خان صورتگر، نقاش و مینیاتوریست مشهور آن دوره انجام گرفته‌است. عمارت جنوبی دارای درهای ارسی با شیشه‌های رنگی است. این شیشه‌ها در دوره قاجاریه از اروپا به ایران آورده شده‌است. جنس درها از جنس گردو است. خاتم کارهای زیبا و در آنها از صدف های بکار از خلیج فارس اورده اند. ازارها از جنس مرمر و حجاری های ان بی نظیر است.

ساختمان کناری باغ نارنجستان قوام

در ضلع شرقی ساختمانی وجود دارد که در گذشته به آشپزخانه و محل اقامت خدمه اختصاص داشته‌ است.این بنا دارای حیاط کوچکی است  ودر وسط ان حوض کوچکی از جنس مرمر است همچنین حوض دارای فواره زیبا است. در ضلع جنوبی یک ساختمان کامل دارد. ساختمان جنوبی به وسیله راه پله‌ به زیرزمین ‌وصل می شود.این بنا از طریق هشتی زیبا به در اصلی باغ راه دارد. این عمارت داری ایوان چهارستونی دارد. این ستون ها  منبت کاری شده است. گچ بری دیواره ها بسیار زیبا است و کف ایوان ها با کاشی های سفید و ابی مفروش شده است. این بنا داری ازاره های سنگی زیبا دارد و پنج باب پنجره سنگی زیبا دارد. در ان زمان از این بنا به عنوان اتاق انتظار و کارهای اداری استفاده می شده است. در نمای این ساختمان کاشی کاری زیبایی است با طرح از داستان‌های رستم پهلوان حماسی و دیو سفید الهام گرفته شده و در حاشیه مناظر تصویر شکارگاه و همچنین مینیاتورهای زیبایی مثل حمام گرفتن شیرین در چشمه است. ازاره ها از جنس مرمر است و نقش‌های برجسته این سنگ‌ها از تصویرهای تخت جمشید اقتباس شده‌است.