بازار وکیل

بازار وکیل

از قشنگ ترین و زیبا ترین شهر های ایران می توان به شیراز اشاره کرد که به دلیل وجود بنا های قدیمی و منحصر به فرد  بین همگان زبانزد است. سالانه گردشگران  زیادی از داخل و خارج شیراز را در برنامه سفر خود قرار می دهند. این شهر دارای جاذبه های بسیار زیادی است.  گردشگران علاقه زیادی به خرید خرید سوغات و صنایع دستی شیراز هستند و مرکز آن در بازار اصلی شیراز یا بازار وکیل است. بازار وکیل که به نام وکیل الرعایا مشهور است، دارای هجره هایی رنگین و نوع معماری خاص می باشد.. این بازار توسط کریم خان زند و با هدف خرید وفروش، داد و ستد و امانت داری بنا شد. کریم خان زند شیراز را به پایتختی انتخاب کرده بود. به این ترتیب، بناهای زیادی از قبیل مجموعه وکیل که شامل بازار، مسجد و حمام است، در شیراز بنا شدند. با پرواز ما همراه شویم تا با این بازار زیبا بیشتر آشنا شویم.

تاریخچه بازار وکیل

بازار وکیل از نظر سیاحان

 از نظر ژان دیولافوا

این بازار از بهترین آثار بر جای مانده از دوران زندیه است که هنوز مورد بهره‌برداری قرار دارد. گمان می‌رود شاه زند پس از دیدن بازار قدیمی لار مربوط به قبل از دوران شاه عباس کبیرساخته شده طرح آن را در شیراز انجام داده است. تمام کارهای بازرگانی، خرید و فروش کالاهای داخلی و خارجی و مبادلات پایاپای، صدور یا دریافت حوالجات و صرافی‌ها همگی در حجره‌های این بازار انجام می‌گرفته و در واقع بازار وکیل مانند قلب اقتصادی شیراز بوده‌است. ساخت این بازار نزدیک 20 سال طول کشید. بازار وکیل از دوران زندیه گسترش پیدا کرده و کسبه آن را مردم و بازرگانان شیراز تشکیل میدادند که نسل به نسل در این بازار مشغول به کار بوده اند و اکنون نیز حجره دارهایی هستند که این شغل و حجره را به ارث برده اند، نوادگان کسبه قدیمی بازار را می‌توان عمدتاً از فامیل آنها تشخیص داد. فامیل هایی همچون پوست فروش، خورده فروش، سقط فروش، خز فروش و… . بازار وکیل سازمانی داشته که بازرگانان می‌توانستند با اطمینان کامل کالاهای خود را در آن به امانت بسپارند و در موقع لازم از آن استفاده نمایند.

فرصت‌الدوله شیرازی

این بازار از حدود دروازه اصفهان تا بازارهای قدیم امتداد دارد و داری حجره‌هائی با سکوی پهن در طرفین و ۷۴ دهانه طاقهای بلند و خوش تناسب بوده‌است و چهار سوق بلندی در میان آن قرار داشته که بازارهای فرعی و غربی و شرقی آنرا قطع می‌نموده ‌است. مصالح ساختمانی این بازارها گچ و آجر وآهک بوده که روی پایه‌هائی از تخته سنگ‌های تراشیده قرار گرفته‌است. سقف چهار سوق که از چهار طرف آن چهار بازار منشعب می‌شود بسیار بلند و با سبک ساختمانی دلپسندی بنا شده‌است. بخش‌های گوناگون این بازارها، بر پایه صنایعی که در آن انجام می‌گرفته بنام‌های ویژه خود خوانده می‌شوند. بازار بزرگ انواع کالاها در آن یافت می‌شد. بازار بزازان، بازار بلور فروشان، بازار خیاط‌ها، بازار کلاهدوزها، بازار سراج‌ها و بازار شمشیرگرها.

بازار وکیل یادگار کریم خان است نزدیک به مسجد وکیل و از آجر و گچ ساخته شالوده‌های آن از سنگ‌های کلان قرار داده و در وسط چهار بازار چهارسوئی است که سقفش بسیار بلند و طرازش دلپسند است. کمتر بازاری در ایران بدین اسلوب و بنیان دیده می‌شود. یک بازار بزرگ تا برسد به چهارسوی مذکور چهل و یک طاق است، آنرا بازار بزازان گویند. از هر گونه اقشمه و امتعه دارد. سمار و بلورفروش و خیاط نیز در آن هست. بازار دیگر چهل و شش طاق است آنرا بازار کلاهدوزان نامند از کلاهدوز و اصناف دیگر دارد و  بسیاری از صرافان. بازار دیگر ده طاق است در آن تمام سراج و ترکش ‌دوزاند در وسط بازار اول که بازار بزازان باشد نیز بازاری است یازده طاق در آن جماعت شمشیرگرانند. درب این بازار منتهی می‌شود به مسجد وکیل.

معماری بازار وکیل

بازار وکیل  از  سنگ، گچ، آهک و آجر ساخته شده است. ستون های کار شده در این بازار از جنس سنگ تراشیده شده هستند.  نوع معماری و کیفیت بالای مصالح به کار رفته در ساخت برای ساخت بازار وکیل باعث شده تا بازار وکیل به عنوان یکی از مقاوم ترین و زیباترین بازارهای  ایران باشد. چهار سوق بازار  وکیل مرتفع بوده و ارتفاع آن تا طاق نزدیک به 11 متر است.  این قسمت بازار انشعاب های مختلف داردو  در گذشته ، یک حوض  زیبا از جنس مرمر در این قسمت وجود داشته است و هم اکنون تنها آبراهی که آب حوض را تامین می کرد باقی مانده است. درقسمت جنوبی بازار یک بازار دیگر وجود دارد که ورودی آن جلوی سر در مسجد وکیل می باشد و به نام بازار شمشیرگر ها معروف است. بازار گفته شده دارای 11 جفت حجره بوده است. ازدیگر جاذبه های معماری بازار وکیل که می توان به آن اشاره کرد موضوع تهویه هوا در این بازار می باشد. درواقع سیستم تهویه هوا در این بازار به واسطه سقف بلند و طاق های درون آن انجام می گرفت. در قسمت بالای سقف  دریچه هایی تعبیه شده است به نام هورنور که در زیر سقف قرار گرفته اند تا هم نور و هم هوای کافی از آن ها به درون بازار بیاید. معماری بازار وکیل  برگرفته از بازار قیصریه لار و بازار اصفهان است. عرض بازار وکیل بیشتر از دیگر بازارهای ساخته شده در ایران است. بازار  وکیل دارای ۷۴ دهانه تاق ضربی با بلندای بیش از ۱۱ متر  یکی از بلندترین بازارهای ایران است.

قسمت های مختلف بازار وکیل

فضاهای معماری

بازار وکیل از نظر فضا از سه قسمت تشکیل شده است. گذرگاه  محل رفتن وامد مردم یا گذر مشتریان، قسمت جداکننده حریم مغازه که بلندی دو پله از سطح زمین است و محدوده حجره است. بازار وکیل دارای پنج در  چوبی بزرگ است که در چهار طرف این بازار  قرار دارد. این بازار دارای راهروی در قسمت  شمال به طف جنوب و شرق به طرف غرب است  . در تقاطع این دو راهرو چهار سوق قرار گرفته ‌است. معماری این چهار سوق  بسیار زیبا است. طاق ضربی زیبادر بالا و در قسمت پایین طاق نیز با  آجرکاری طرح ترنج کار شده است.

قسمت اصلی بازار از از دروازه اصفهان شروع می‌شود و تا سرای مشیر. در هر طرف  این راهرو  هشتاد دو حجره دارد. در جلو هر از حجره ها  یک سکویی سنگی کار گذاشته اند با طرح ترنج‌هایی برجسته.

کاروانسراها

در قسمت هایی از بازار وکیل چند کاروانسرا است به نام های روغنی، گمرک و احمدی که در ورودی آن‌ها در درون بازار  وکیل است. هر یک از این کاروانسراها دارای چندین حجره می‌باشند. راسته شمالی – جنوبی را بازار بزازان نیز نامیده‌اند.

بخش های فرعی بازاروکیل

بخش شرقی بازار وکیل را علاقه‌بندان می‌نامند. این بخش از بازار وکیل دارای بیست جفت حجره دارد.

بخش غربی بازار وکیل را بازار ترکش‌دوزها می‌نامند و دارای ده جفت حجره است.

در کنار بازار ترکش دوزها بازار شمشیر گرها قرار دارد. که دارای 11 حجره است.

در قسمت شمالی بازار وکیل سه سرا وجود دارد به نام های سرای احمدی و سرای روغنی و سرای گمرک که در این بین سرای احمدی از آن دو متاخرتر میباشد ولی هر سه متعلق به مجموعه زندیه می باشند.

خرید از بازار وکیل

بازار وکیل هم اکنون محل فروش اجناس مختلفی می باشد. امروز محل ویژه ای برای فروش فرش های دستباف بوده. البته علاوه بر فرش می توانید به خرید پارچه و زیورآلات نیز بپردازید. از مهم ترین بخش های بازار وکیل، سرای مشیر می باشد. در سرای مشیر شیراز انواع زیورآلات و صنایع دستی وحود دارد. خرید در این بازار رواج زیادی داشته و محصولات مختلفی همانند خوراک، پوشاک، صنایع دستی، ادویه جات، ظروف مسی، عرقیجات، پرده های زیبا و… را شامل می شود.